به نقل از «الف»

 تأملی بر مکتب سلوکی علامه طباطبائی

تاریخ انتشار: ۲۳ آبان ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۳۶۸۵۰۵۱

محمد مهدی اسکندری| 

نام علامه «سید محمد حسین طباطبائی» برای بیشتر ما ایرانیان نامی آشنا است، کمتر کسی را می توان یافت که آوازه  تفسیر گرانقدر «المیزان» و سایر آثار گرانسنگ علامه را نشنیده باشد. از سویی دیگر با نگاهی گذرا به داده های اینترنتی خواهیم دید که تاکنون بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران موضوع تحقیق خویش را ابعاد شخصیتی یا پرتوهای مختلف اندیشه او قرار داده اند و نتیجتاً تاکنون صدها کتابها و رسائل مختلف در این باب به رشته تحریر درآمده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

با این همه، پس از چهل و اندی سال از عروج ملکوتی این مفسر بزرگ قرآن و اهتمام دغدغه مندان به اثار وی، هنوز پرتو های قابل توجهی از علم و رفتار و منهج عملی  و نظری علامه طباطبایی برای خیل کثیری از عامه مردم و حتی دانش پژوهان مغفول و مستور باقی مانده است.

از جمله یکی از این ابعاد مهم و کم پرداخته شده اندیشه و شخصیت صاحب المیزان، مسئله نظام سیر و سلوکی و دستگاه تربیتی ایشان است. خوشبختانه اخیراً چاپ کتاب «درآمدی بر مکتب تربیتی علامه طباطبائی» توسط انتشارات «فیض فرزان» در عین ایجاز ، به رفع و کاهش این نقیصه نسبت به آثار عملی شخصیت علامه طباطبایی کمک شایانی کرده است. در این کتاب که سعی شده تا افراد و علاقه مندان به وادی سیر و سلوک اخلاقی و معرفتی، به طور اختصار با روش و آموزه های تربیتی علامه آشنایی پیدا کنند.

کتاب درآمدی بر مکتب تربیتی علامه طباطبائی حاصل تقریرات دو سخنرانی  در سال 1399 از استاد« محمد تقی فیاض بخش» است. که سخنرانی اول برای جمعی از علاقه مندان به آشنایی با مبانی نظری و عملی حضرت علامه و سخنرانی دوم در آبان ماه به مناسبت بزرگداشت ایشان ارائه شد.

این کتاب موجز اما ارزشمند در چهاربخشِ «ضرورت سیر و سلوک»،«مختصات سلوک در مکتب تربیتی علامه طباطبائی»،«جایگاه تعلیم و تربیت در مکتب علامه» و« نسبت انقلاب اسلامی ایران با سلوک»، سعی کرده است تا سرفصل های مهم و بنیادین مبانی سیر و سلوکی حضرت علامه را طرح و مختصراً توضیحی از آنان بدست دهد.

گفتنی  است که یکی از نقاط قوت کتاب حاضر این است که از یک مقاله پیشگفتارِ دقیق و خواندنی به خامه «سید حمید رضا میر رکنی بنادکی» برخوردار است که در آن اول از جایگاه تعالیم توحیدی و معرفتی نزد علمای اعلام شیعه ( از اولین علمای محدث چون صدوق و کلینی تا علمای دوره قاجار و عصر مشروطیت) سخن رفته و در وهله دوم مروری برمکتب عرفانی مرحوم «ملا حسین قلی همدانی» شده است (مکتبی که از دل آن بزرگانی چون آقا سید علی قاضی طباطبائی و مرحوم محمد تقی بهجت و خود حضرت علامه ظهور یافتند). بدین طریق خواننده محترم پیش از ورود به مباحث اصلی کتاب با شناخت و ذهنیتی اجمالی و مناسب وارد مباحث خواهد شد.

سیر و سلوک علامه، نظامی ثقلینی است

 زبان طعن طعنه‌زنان و اتهام منکران با بدبینی همیشگی نسبت به عرفان همیشه بلند است. قصه پُر غصه دعوا با عرفان تاریخی به درازای خودِ تاریخ عرفان در جهان اسلام دارد. منتقدان ضد عرفانی این تعالیم را التقاطی دانسته و معتقدند جایگاهی در قاموس فکری و عملی اسلام ندارند. از سویی دیگر حضرت علامه طباطبائی به عنوان یکی از پرچمداران این حیطه نیز همواره مورد نامهری این طیف عرفان‌ستیز قرار گرفته و همچنان قرار می‌گیرد. در بخش دوم از این کتاب با عنوان «تبیین نظام علمی و عملی در مکتب تربیتی علامه طباطبائی»، یکی از مهمترین ابحاث کتاب در این خصوص مطرح شده است. نوشته این پاره از کتاب با تطبیق تعالیم معرفتی و سلوکی علامه با آیات و روایات که ثقلین دین مبین اسلام هستند، سعی شده ولو مختصر نشان دهد که نظام تربیتی این عارف الهی نه از عرفان هندی و هرمسی بلکه از متن و بطن اسلام سر برآورده و تناور شده است. این بخش از پژوهش حاضر به این علت که توضیح و تبیین آموزه های معرفتی حضرت علامه با معارف و متون اصیل اسلامی کمتر مورد توجه بوده، از نقاط برجسته و درخور توجه کتاب برای خوانندگان است .

انقلاب اسلامی و نقش آن در سلوک افراد

سیر و سلوک انفرادی تنها نیمی از این نظام تربیتی ژرف و عمیق حضرت علامه را تشکیل میدهد. در این ساحت تربیتی سالک پس از آن که در مراتب سلوکی قدم برداشت، (به تعبیر کتاب آنگاه که صاحب نَفَس شد) باید اقدام به تشکیل حلقه تعلیم و تربیت کند تا امر تهذیب نفس و پالایش درونی را به عرصه اجتماع بکشاند.

کتاب در بخش چهارم و پایانی خود به خوبی از این زاویه دید به مسئله انقلاب اسلامی پرداخته و نقش مهم و وظیفه اساسی آن را در قبال تربیت سلوکی افراد جامعه تبیین و تشریح کرده است. سیر و سلوک همانطور که از مفاهیم قرآنی و روایی برمی آید، و انقلاب اسلامی بنا به افاضات رهبر کبیر و فرزانه اش هر دو از یک غایت واحد برخوردارند که آن «کلمه تعالی توحید» است.

البته این بدان معنا نیست که این دو فقط در هدف دارای اشتراک اند و در طریق دو راه جداگانه رو پیگیری میکنند؛ بلکه با تبیین آنچه درین بخش از کتاب آمده، اساساً انقلاب اسلامی و سبک انقلابیگری مندرج در آن، خود نوعی سلوکی عارفانه در صحنه اجتماع و  پیمودن راه خدا آنچنان که اقتضاء حیات اجتماعی است.

 همانطور که شخص با عبادت های شبانه و صیام های روزانه اش در مملکت وجودی خود قیام لله میکند تا به ماء طهور توحید برسد، جوهره انقلاب اسلامی هم از آنجا که قدم در وادی ایجاد نظام توحیدی دارد قیامی برای پروردگار است.

شاید به توان گفت این نظریه، مبتنی بر کلام نورانی حضرت سید الشهدا در پاسخ به نامه کوفیان هنگام دعوتشان برای تشکیل حکومت است. آنجا که حضرت ویژگی های امام و رهبر جامعه برمیشمارد میفرماید:«... والحابس نفسه علی ذات الله....» اینکه ولی اللهی چون ابا عبدالله از ویژگی های حاکم، ثبوت مستقیم بر طریق خدا و تسلط بر نَفْس و صاحب نَفَسی میداند علتش آن است که «الناس علی دینِ ملوکهم». حاکم در مقام رهبری جامعه نوعی معلم برای سیر تربیتی مردم است، و در مقابل نیز سالک الی الله هم در مسیر این حلقه عظیم تربیتی(یعنی انقلاب اسلامی) قدم برداشته و طیّ طریقش بنا به حفظ این حرکت توحیدی است.

انتشار این قسم از کتابهای موجز، روان، مفهومی و بخصوص با موضوعی درخور توجه برای نسل جدید کشورمان که در تماس کمتری با شخصیت های اصیل تفکر انقلاب اسلامی بوده اند از اهمیت بسزایی برخوردار است. امید که حظ جملگی ما از اینگونه نوشتجات افزون گردد.   

 

منبع: الف

کلیدواژه: انقلاب اسلامی حضرت علامه سیر و سلوک

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.alef.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «الف» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۳۶۸۵۰۵۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

حمیدی‌فر: در نسل چهارم دانشگاه‌ها دنبال تمدن‌سازی هستیم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، فاطمه حمیدی‌فر رئیس امور دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی در جمع مدیران گروه رشته‌های علوم تربیتی، تکنولوژی آموزشی، آموزش مجازی کشور که در دانشگاه آزاد اصفهان برگزار شد، دانشگاه مطلوب در نسل چهارم را دانشگاه جامعه‌محور و تمدن‌ساز توصیف کرد.

وی عنوان کرد: جامعه دانشگاه آزاد اسلامی سراسر از نظراتی است که اتفاقات ویژه‌ای را رقم خواهد زد و این نشست‌ها به نظارت و بازبینی شرایط محیطی و ارائه نظرات موثر کمک خواهد کرد.

رئیس امور دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی تصریح کرد: امام راحل توجه بسیاری به بحث تربیت و آموزش همراه با تربیت در جامعه داشتند و افرادی در مقام معلمی و استادی باید باشند که در کنار آموزش، مسائل اعتقادی و ارزشی را به نسل جوان ما انتقال دهند.

حمیدی‌فر ادامه داد: ما در جامعه‌ای که دچار شرایط بین نسلی و سیاسی و اطلاعاتی است، قرار داریم و با خانواده‌هایی نوین و مدرن مواجه هستیم که نسبت به گذشته تغییرات بنیادین داشته زیرا جایگاه پدر و مادر به مهد کودک‌ها داده شده است و در این مقطع باید نهادهای آموزشی رویکرد قوی‌تر و محکم‌تری داشته باشند.

وی بیان کرد: نظام‌های ما در دانشگاه آزاد از قبیل نظام‌های علمی، فرهنگی و فناوری است که همه حول نظام تربیتی بوده و متصدی جریانات قوه عاقله است و اگر ما هدف‌های دانشگاه را دنبال کنیم، باید بتوانیم جریانی در حوزه علم بسازیم و انتظار می‌رود که این نظام به جامعه کارآمد و دانا منتج شود.

رئیس امور دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی ابراز کرد: در نظام فرهنگی ما نیز با توجه به جریانات ارزشی و اعتقادی، جامعه فرهیخته را تربیت کنیم و در نظام فناوری دانایی، متربیان دانشجو و دانش‌آموز را به توانایی آنها در جامعه تبدیل کنیم.

حمیدی‌فر تبیین کرد: راهبردهای اصلی دانشگاه برای تربیت شهروند متخصص، متعهد و خلاق، ایجاد نوآوری‌ها در راستای نیازهای جامعه است و تربیتی را ایجاد کند که دانشجوی فارغ‌التحصیل ما موثر در جامعه باشد و دانشگاه سرآمدی باشد که از انسان‌سازی به جامعه‌پردازی برسد.

وی خاطرنشان کرد: دانشگاهی که می‌خواهد محیط تعلیم و تربیت باشد، باید بسترهای این مسئله را بسازد و فرهنگ این جریان را ایجاد کند و از این طریق، پیاده سازی کند و این نیازمند همراهی متولیان امر تربیت از جمله شما مدیران گروه است.

 رئیس امور دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: ما در گذشته با دانشگاه آموزش‌محور همراه بودیم، اما در نسل دوم دانشگاه‌ها، واحد‌ها وارد دانشگاه آموزشی و پژوهشی شدند و در نسل سوم، شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد شد و دانشگاه در ارتباط با صنعت جریان‌ساز شد که عرضه دانش مهم بود اما در نسل چهارم دانشگاه ها، به دنبال دانشگاه جامعه محور هستیم تا از این جامعه‌پروری به یک جریان تمدن‌ساز و تربیت افراد متعهد و اخلاق مدار و ارزشی برسیم.

حمیدی‌فر عنوان کرد: دانشکده‌های تعلیم و تربیت باید در حوزه‌های آموزش، پژوهش و تربیت در چارچوب‌های اسلامی باشد تا جریانات دانشی و عملیاتی را در زیست بوم ایرانی و اسلامی برده و به همه ذی‌نفعان جهت دهد برای اینکه جریان‌ساز باورهای‌مان باشد.

وی تشریح کرد: ما امروز با چهار چالش در جریان تعلیم و تربیت مواجه هستیم؛ نخست آنکه فقر نگاه جامعه به نظام تعلیم و تربیتی است، چرا که تاکنون تاکید ویژه‌ای بر این مبنا نبوده است و هنوز در رشته‌های تربیتی شاهد کرسی نظریه‌پردازی نیستیم.

رئیس امور دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی افزود: چالش دیگر، ضعف نظام منسجم بومی و اسلامی به مسائل تربیتی و آموزشی است و جنس دروس نظام‌های آموزشی ما در کشور، متناسب با تعلیم و تربیت نیست و سیاست واحدی در این زمینه برای اقدام وجود ندارد.

حمیدی‌فر تشریح کرد: چالش بعدی، نیاز مبرم به ظرفیت‌های کاربردی در تربیت حرفه‌های مرتبط با حوزه تعلیم و تربیت است و گاهی دانش آموختگان ما تنها به صورت نظری با این حوزه آشنا هستند و فضای آموزش و تربیت را تجربه نکرده اند؛ چالش چهارم هم فقدان مدل‌سازی و شاخص‌سازی برای ارزیابی فعالیت‌های آموزشی و تربیتی است و جریانات آموزشی و پژوهشی هر کدام روال خود را پیش می‌برد و شاخصی برای ارزیابی در این زمینه وجود ندارد.

وی افزود: رسالت ما این است که زمینه‌های لازم برای ارتقای دانش، تولید علم و نظریه‌پردازی در حوزه تعلیم و تربیت را فراهم کرده، سپس الگوی مناسب برای تربیت، توانمندسازی و ارتقای شایستگی‌های عمومی، تخصصی و حرفه‌ای منابع انسانی مورد نیاز را طراحی و اشاعه دهیم.

 رئیس امور دانشکدگان تعلیم و تربیت اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: رسالت دیگر ما، توسعه زمینه پژوهندگی و تقویت روحیه پژوهشی و گسترش دانش، بینش و مهارت‌های منابع انسانی در مدارس و دیگر محیط‌های آموزشی و سپس پایش و رصد مستمر تحولات علمی و فرآیندها در نظام تربیتی و آموزش و پرورش است.

حمیدی‌فر یادآور شد: آخرین رسالت ما، فراهم کردن زمینه‌های لازم برای تولید، گسترش و توسعه فناوری‌ها، نوآوری‌ها و خدمات آموزشی و تربیتی مبتنی بر آموزه‌ها و تعالیم قرآن کریم و اهل بیت(علیهم‌السلام) است.

انتهای پیام/